Генерал Нориега, Николас Мадуро…

Венесуэла президенти Николас Мадуро АҚШга кўра, "Жанубий Қуёш Картели етакчиси…". Унинг боши учун нақд 50 миллион доллар мукофот эълон қилинган. Кариб денгизида вазият кескин. Ҳар дақиқада Венесуэлага ҳарбий аралашув содир бўлиши мумкин…

Мануэль Антонио Нориега Морено… Ёки қисқача Генерал Нориега. Панаманинг собиқ диктатори ва гиёҳванд моддалар барони эди… У АҚШ разведка хизматлари билан жуда яқин муносабатларга эга шахс бўлган.

1934 йилда Панамада камбағал оилада туғилган Нориега ҳарбий таълим олди. 1950-йиллардан бошлаб АҚШ учун ишловчи тузилмалар билан ҳамкорликни бошлади ва шу йўл билан тезда юқори кўтарилди. 1968 йилда тўнтариш орқали ҳокимиятга келган Омар Торрихос ҳукуматида ҳарбий разведка бошлиғи бўлди. Торрихос 1981 йилда вафот этгач, у куч марказларини ўзига қаратиб, Панама маъмуриятини эгаллаб олди. Нориега сайловларда қатнашмасдан, заиф ҳукумат ва қўғирчоқ президентлар орқали, Панамани 1983 йилдан 1989 йилгача амалда ҳарбий диктатура билан бошқарди.

Авваллари унинг АҚШ билан жуда фаол муносабатлари бўлган бўлса-да, кейинчалик вазият ўзгарди… Айниқса 1980-йилларнинг иккинчи ярмидан бошлаб ишлар ёмонлашаверди. Вақтида АҚШнинг энг муҳим разведка алоқаларидан бири бўлган ҳолда, вазият бутунлай тескарига айланди. Нориега гиёҳванд моддалар савдоси, қимор, ноқонуний пулларни ювиш каби қоронғу ишларни армиянинг қўллаб-қувватлаши билан амалга оширарди… Лекин вазиятга кўра, у АҚШ билан манфаатлар тўқнашувига кирди.

Кеча Венесуэла президенти Николас Мадурони майдонларда қилич билан кўрганимда, хаёлимга Генерал Нориега келди. Чунки у ҳам, АҚШга қаршилик кўрсатаётганда худди Мадуро каби қўлида қилич соллаган эди! Лекин оқибати яхши бўлмади. 1989 йилда Панамани босиб олиб, Нориегани ҳисбга олиб кетган АҚШ, уни аввал Майами ва Тампада очилган ишлар бўйича судлаб, 40 йил қамоқ жазосига ҳукм қилди. 17 йил қамоқда ётгандан сўнг, Нориеганинг "намунали хулқи учун" жазоси камайтирилди ва 2010 йилда Францияга экстрадиция қилинди. Францияда ҳам қайта судланган Нориега етти йил қамоқ жазоси олди. Аммо 2011 йилда яна Панамага қайтарилди. 2017 йилда у мия ўсмаси сабабли Санто Томас касалхонасида вафот этди… Ҳа, Америка билан ундай ёки бундай сояли муносабатларга киришган шахсларнинг оқибати узоқ яхши бўлмайди…

Чунки Американинг ўнг чапи аниқ эмас. Бир муддатгача қаҳрамон деб тақдим этган шахсларга бирданига душман ва хоин сифатида муомала қилинади. Уларнинг боши учун мукофотлар эълон қилинади. Масалан, Усама бин Лодин… Йиллар давомида Американинг дунёдаги радио ва телевидение каналларида унинг боши учун беш миллион доллар мукофот эълон қилингани доимий айтиб турилди. Охир-оқибат, АҚШ бир сценарий билан гўёки бин Лодиннинг уйига операция уюштириб, ўлдирди. Унинг жасадини олиб океанга отди!… Фақат шу маълумотнинг ўзи ҳам онгда кўплаб шубҳалар уйғотди. Аммо АҚШ томони сир бермади.

Бош учун эълон қилинган мукофот, баъзан АҚШнинг ўзи томонидан қайтариб олинади. Масалан, Сурия президенти Аҳмад ал-Шара… Абу Муҳаммад ал-Жуланий номи билан аталганда, яъни ҲТШ (Ҳайъат Таҳрир аш-Шом) бошлиғи бўлганида, унинг боши учун ўн миллион доллар мукофот эълон қилинганди. Лекин айни шахс ҳозирда Оқ уйда давлат президенти сифатида кутиб олинмоқда. Бунинг устига, бу ташрифдан икки кун олдингача ал-Шара АҚШнинг террорчилар рўйхатида эди… Ва шундай бўлса-да; сентябрь ойида Нью-Йоркка бориб, Сурия давлати номидан БМТ минбаридан дунёга мурожаат қилди. Хулоса қилиб айтганда, булар жуда чигал ишлар.

Ёзувнинг асосий ўқидан четлашмаган ҳолда, яна Венесуэлага ва унинг президенти, боши учун 50 миллион доллар эълон қилинган Мадурога қайтайлик. Мадуронинг салафи Ҳуго Чавесга ҳам 2002 йилда тўнтариш қилинганди. Аммо қишлоқ жойлардаги аҳолининг шиддатли норозилик намойишлари сабабли, қирқ саккиз соатдан кейин тўнтариш тугалланди ва Чавес ўз вазифасига қайтди. Худди шундай, Мадурони ағдариш учун ҳам катта саъй-ҳаракатлар қилинди… 2019 йилдан 2023 йилгача Венесуэладан ташқарида муваққат ҳукумат тузилди. Бунинг бошлиғига эса Хуан Гуайдо исмли шахс тайинланди. Аммо ҳеч қандай натижага эришилмади. Қизиғи шундаки, 2025 йилги Нобел Тинчлик мукофоти ўз мамлакатига ҳарбий аралашув талаб қилган венесуэлалик аёл сиёсатчига берилди. Ва у ҳам, тўнтариш қилиши эвазига бу мукофотни Дональд Трампга бир турдаги "пора" сифатида тақдим этди!

Бу сирли дунёда бундай нарсалар кўп содир бўлади. Ҳозирги кунларда Кариб денгизида, АҚШ тинмай ўз кучини намойиш қилмоқда. Минтақага ғайритабиий даражада ҳарбий кучлар тўпланган. Бу кучнинг олдида Венесуэланинг қаршилик кўрсатиши жуда қийин. Аммо кўриниб турибдики, қаршилик қўрсатишга ҳаракат қилади. Қачонгача? Қўлида қилич билан халқига руҳ беришга ва дадиллаштиришга уринаётган Мадуро ҳокимиятдан туширилгунгача!

Американи Венесуэлани босиб олишга ва унинг маъмуриятини ағдаришга ундаётган нарса фақат "гиёҳванд моддалар савдоси"ми? АҚШ учун баҳона топиш қийин эмас. 2003 йилда Ироқни босиб олганда ҳам, энг катта ёлғонни ўртага ташлаб, оммавий қирғин қуроллари мавжудлигини иддао қилганди. Кейинчалик бунинг ёлғон эканлигини АҚШнинг ўша пайтдаги Ташқи ишлар вазири Колин Пауэлл шахсан тан олганди. Британия Бош вазири Тони Блэр билан бирга!

Ҳозирги ҳолатда АҚШ Николас Мадурони йўқ қилишни ўзига мақсад қилиб қўйган. Венесуэланинг жуда бой ер ости ресурслари бор… Ва АҚШ, худди Панама канали ва Гренландия ороли каби, бу ерга ҳам эга чиқишни истайди! Шунинг учун Мадурони гиёҳванд моддалар картелининг бошлиғи деб эълон қилиш учун қийинчилик туғдирмади. Лекин оқибати қандай бўларкан? Чунки яқин тарихда АҚШнинг муваффақиятсизлик билан якунланган кўплаб операциялари ҳам кўрилган. Масалан, Кубага қарши "Чўчқалар кўрфази" десанти каби… Ахир бу Кеннедининг бошига етган эди-ку!