Украина ёлғиз ва чорасиз

Украина президенти Владимир Зеленский НАТОга аъзо бўлиш истаги билан уч йил охирида вайрон бўлган мамлакат, тарқалган армия ва миллиардлаб доллар қарз билан ёлғиз қолди. Бошқарув тажрибаси бўлмаган собиқ комик Зеленский энди урушдан чиқиш йўлларини изламоқда...

Россия-Украина урушида уч йил ортда қолди. 2022 йил 24 февралда бошланган бу урушда икки тараф ҳам оғир йўқотишларга учради. Ғарбга суяниб, Россияга қарши чиққан Украина армиясининг ярмини йўқотди. Камидан 50 минг украин аскари фронтда ҳалок бўлди, 400 мингга яқин киши жароҳат олди. 8 миллионга яқин одам Европага муҳожир бўлди. 11 миллион украиналик ўз уйидан ва юртларидан бадарға қилинди. Россия ишғол этган Донецк, Запорожье ва Херсон ҳудудларини қайтариб олишга бўлган уринишлари натижасиз тугади. Украина шу билан чекланиб қолмай, ўз ҳудудларининг бешдан бир қисмини йўқотди.

80 мингга яқин аскарини йўқотган Россия ҳам оғир йўқотишларга учраган бўлса-да, кун охирида ғолиб бўлган томон сифатида чиқди. Владимир Путин АҚШни музокаралар столига ўтиришга мажбур қилди. Европани четга сурган АҚШ президенти Дональд Трамп эса Украина бойликларини ўзлаштириш истагини очиқ-ойдин билдиришдан тоймади. Уч йил охирида вайрон бўлган мамлакат, тарқалган армия ва миллиардлаб доллар қарз билан ёлғиз қолган Зеленский ўз халқини тажрибасизлиги боис қурбон қилинган урушдан қутқариш йўлларини қидирмоқда.

Мутахассисларга кўра, энди кеч бўлди. Украина бир турдаги “Сайкс-Пико”ни бошидан кечирмоқда. Россиялик таҳлилчи Туғрул Чамашнинг фикрича, Зеленский фақат бир лойиҳа фигураси эди. Украина очиқдан-очиқ қурбонлик учун танланди ва олдинга сурилди. Украинада уруш қудрати йўқ. Улар таслим бўлишади ва таклиф қилинган харитани қабул қилишади. Трамп ваъда қилганидек, Путин билан келишувга эришди. Бу келишув амалга оширилганда, Украина ҳудудининг 20 фоизини йўқотади. Устга-устак, 500 миллиард доллар қарз АҚШ томонидан Украина ҳисобига ёзилди. Трамп эса қарзи эвазига мамлакатнинг қазилма бойликларини талаб қилмоқда.

Таҳлилчи Умит Назмий Ҳазир эса Россия 9 май Ғалаба байрамига бошқача тайёргарлик кўраётганини айтди. Трамп 20 апрел куни ўт очишни тўхтатишни таклиф қилганини таъкидлаган Ҳазир, “АҚШ ва Россия Украина ҳудудларини очиқдан-очиқ бўлишмоқда. Вашингтон ҳам Россия, ҳам Украина томонига катта босим ўтказмоқда. Трамп маъмурияти Европани четга чиқариб ташлади. Армиядан маҳрум бўлган Европа иттифоқи ўйиндан чиқарилди. Мюнхен анжуманида очиқ-ойдин Украина ер ости бойликларига даъво қилинди. Трамп келишувни ҳужжатлаштиришни тезлаштиришни хоҳламоқда. Россия ташқи ишлар вазири Лавров ва унинг махсус вакили Ушаков бугун Саудия Арабистонида америкалик мулоқотчилари билан учрашади. Украинадаги энг катта қазилма бойликлар Донбассда эди. Рўй бераётган жараёнлар бир турдаги “Украинанинг Сайкс-Пикоси”дир. Олдинда яна ҳам қаттиқ келишув ва тортишув жараёнларига гувоҳ бўламиз”, — деди.

Бунинг кейинги оқибати нима бўлади? Европанинг Украинага берилган қурол-яроғлардан воз кечиши мумкинми? Туғрул Чамашнинг фикрича, “Ҳаммаси шундай тугамайди. Бу иш Европа учун хавфсизлик масаласи. Украина янги музлатилган можаро майдони сифатида мавжудлигини давом эттиради. Худди Қорабоғ, Приднестровье ва Осетия каби.”

Байден маъмурияти бу урушни Россияни беқарорлаштириш стратегияси билан бошлагани ва давом эттирганини таъкидлаган Чамаш шундай дейди: “Аммо уруш кўпроқ Британия томонидан олиб борилди. Путин-Трамп учрашувида тортишув столи ташкил қилинди. Путин маълум нарсалардан воз кечди. Бу нуқтада Исроил-Яқин Шарқ муаммоси муҳим рол ўйнайди. Суриядаги ўзгаришлар, Ғазо, Ливан, Оқденгиз ва Ғарбий Шимолий соҳил Украинадан мустақил ҳолда кўриб чиқилмаслиги керак. Россия бу ҳолатда Одессадан воз кечади ва Украинани денгизга чиқиш йўли бўлмаган давлат мақомига қўйиш мақсадини кейинга суриб туради. Зеленскийни ҳокимиятдан ағдариш учун барча воситалар сафарбар қилинади. Ўзига яқин бир ҳукумат тузишга ҳаракат қилади. Ҳар қанча Европа Россиядан хавотирда бўлса-да, бундай тўлақонли ташқи кучларга боғлиқ Украина бу ҳолда кўп муддат тирик қололмайди.”

АҚШ-Ғарб иттифоқи Туркияни ҳам ўз ичига олган бир блокада сиёсатини юритаётганини айтган Чамаш, “Украина билан биргаликда танланган яна бир қурбон давлат — Греция эди. Греция оролларига шунча қурол йиғилишининг сабаби айнан Украинанинг йўли каби уни ҳам Туркия билан урушга тортиш эди. Бу сиёсий ёндашув Эрон, Осиё ва бошқа минтақалардаги бошқа давлатларни ҳам ўз ичига олган бир стратегия эди. ПККга берилган минглаб тонна қурол-яроғ ва ўқ-дорилар ҳам шу режанинг бир қисми эди. Ташқаридан қалин девор қўйиб, ичидаги ҳокимият ўзгартириш воситаларига кўпроқ ишонч бериш ва исталган сиёсий тизимни қуриш уларнинг асосий мақсади эди. Украина тузоққа тушди. Туркия эса бу ўйинни англаб, ўзининг мустақил сиёсати билан бу тузоқнинг бир қисми бўлмади. АҚШ сайловлари ҳам бу жараёнда катта таъсир кўрсатди ва бир давр тугади, шу билан бирга ўша сиёсат усули ҳам инқирозга юз тутди”, — деди.