Денгизлар ҳақида фактлар

Филиппин денгизи

Филиппин денгизи аниқ қуруқлик чегарасига эга эмас ва Япония, Филиппин, Палау ҳамда Япония оролларининг катта ва кичик қисмида жойлашган оролларни ювиб туради. Бу дунёдаги энг чуқур денгиз ҳисобланади. Нега? Чунки айнан шу ерда машҳур ва бироз даҳшатли Мариана ботиғи жойлашган — океаншунослар ва географлар учун қизиқиш манбаи. Турли даврларда чуқурликни ўлчашда ±1000 метргача хатоликлар кузатилган. Ҳозирги кунда қабул қилинган расмий чуқурлик — 11 022 метр.

XV асрда бу денгизни машҳур денгизчи Фернан Магеллан кашф этган. У ўз номини Испания қироли Филипп II шарафига олган. Қизиғи шундаки, Марин чуқурлиги ҳам Испания қироли билан боғлиқ: у қирол Филипп IVнинг рафиқаси Марианна шарафига номланган.

Андаман денгизи

Андаман денгизи бутун йил давомида маҳаллий аҳоли ва туристларни 28°C дан паст тушмайдиган шаффоф мовий суви билан хурсанд қилади. Баҳорда эса сув ҳарорати 30°C дан ошиб кетади. У Ҳинд океани акваториясига тегишли бўлиб, “ярим ёпиқ” денгиз деб аталади. Унинг майдони — 605 минг км², ўртача чуқурлиги — бир минг метрдан бироз кўп. Тузлик даражаси Тинч океанга нисбатан паст бўлгани сабабли, дайвинг ҳаваскорлари бу ерга кўп ташриф буюришади.

Шунингдек, бу денгизда афсонавий Иравади дельфини яшайди. Маҳаллий балиқчилар бу дельфинлардан махсус товуш сигналлари ёрдамида балиқни тўрларга ҳайдаш учун фойдаланишади. Ҳатто 1879 йилда балиқчилар рақобатчи тўрдаги уловга ўз дельфини ёрдам бергани сабабли судга мурожаат қилган ҳолатлар қайд этилган.

Уэдделл денгизи

Иллиқ Андаман денгизи ортидан муздек Уэдделл денгизига йўл оламиз. У Ғарбий Антарктидада, Котс Еридан Антарктика яриморолигача жойлашган. Унинг майдони қарийб 3 миллион км². Денгиз 1823 йилда инглиз сайёҳи Жеймс Уэдделл раҳбарлигидаги экспедиция томонидан очилган.

Аввалига у Георг IV номи билан аталган, аммо 1900 йилда уни очган Уэдделл шарафига қайта номланган. Бу ерда тюлень ва китлар учрайди, лекин денгизда юриш хавфли — музлар кемаларни қисиб қўйиши, шельф музликларидан айсберглар ажралиб чиқиши мумкин. Бироқ бу ерда дунёдаги энг шаффоф сув қайд этилган — 79 метр. Секки диски бу ерда 80 метр чуқурликда кўринмас бўлади.

Ўрта Ер денгизи

Ўрта Ер денгизи — цивилизация бешиги ҳисобланади. Шунинг учун у билан боғлиқ ҳар бир халқ унга ўз номи билан мурожаат қилган: Сурия денгизи, Бизники, Ички, Катта, Ғарбий, Оқ, Пок, Ўрта, Рим, Византия денгизи каби.

У соҳиллари Европа, Осиё ва Африка қитъаларида жойлашган дунёдаги ягона денгиз ҳисобланади. Унинг ҳавзасига Мармар, Қора ва Азов денгизлари ҳам киради.

Бироқ унинг экологик ҳолати ташвишли. БМТ маълумотларига кўра, ҳар йили денгизга 650 миллион тонна оқова сув, 129 тонна минерал ёғлар, 6 тонна симоб, 3,8 тонна қўрғошин тушади. Кўплаб денгиз жонзотлари йўқолиб кетиш хавфи остида, денгиз туби чиқиндилар билан тўлиб кетган.

Қизил денгиз

Қизил денгиз — энг тоза денгизлардан бири, ҳатто Суэц канали ва уни кесиб ўтувчи нефть танкерларига яқин жойлашган бўлса ҳам. Бунинг асосий сабаби — денгизга ҳеч қандай дарё оқиб кирмайди, демак, у ифлослик, ил ва қумдан холи.

Қизил денгиз — жуда илиқ ва тузли денгиз: тузлик даражаси тахминан 41 промилле. Номи унинг қизғиш сув тусидан келиб чиққан бўлиб, бу тус сувдаги махсус қизил сув ўсимликлари сабабли юзага келади. Бу денгизда 3000 дан ортиқ балиқ тури ва 300 га яқин маржон тури мавжуд. Шу боис у дайверлар учун жуда машҳур.

Коралл денгизи

Коралл денгизи Филиппин денгизидан унчалик кичик эмас ва Австралия ҳамда Янги Гвинея қирғоқлари яқинида жойлашган. Денгиз номи — у ердаги кўплаб коралл рифлари ва ороллар сабабли шундай аталади. Дунёдаги энг йирик ва машҳур риф — Буюк тўсиқ рифи — айнан шу ерда жойлашган. У табиатнинг етти мўъжизасидан бири бўлиб, ҳатто космосдан ҳам кўриниб туради ва Хитой деворидан узунроқ.

Ушбу риф туфайли Коралл денгизи ҳайвонот ва ўсимлик дунёсига жуда бой.

Саргасс денгизи

XV асрда Христофор Колумб Саргасс денгизини батафсил тавсифлаган. У вақтдаёқ денгиз ўз сирлари ва ғайриоддий кўриниши билан машҳур эди. 1 км² майдонда тахминан 2 тонна сув ўсимлиги (саргассум) мавжуд бўлиб, у “ўсимликлар банки” деб аталган.

Қизиғи шундаки, Саргасс денгизининг қирғоқлари йўқ. У океан оқимлари билан ўралган бўлиб, улар соат стрелкаси бўйича айланиб, денгизни ҳам айланишга мажбур қилади.

Бу оқимлар шунчалик кучлики, Саргасс денгизи сатҳи уни ўраб турган Атлантика океани сатҳидан 1 метрга юқори ҳисобланади.

Болтиқ денгизи

Болтиқ денгизи — дунёдаги энг тузсиз денгизлардан бири бўлиб, унинг тузлик даражаси 2 дан 8 промиллегача. Бу ҳолатнинг бир нечта сабаблари бор:

Денгизнинг пайдо бўлиши: охирги муз даврида бу ҳудуд муз билан қопланган эди. Музлар эриганида, водий тоза сув билан тўлди ва Болтиқ кўли пайдо бўлди. Кейин у океан билан боғланиб, денгизга айланди.

Денгизга 250 га яқин дарё қуйилади, улар орасида Нарва, Нева, Висла, Ғарбий Двина ва Одер каби йирик дарёлар бор. Бу дарёлар сувнинг тузлик даражасини пасайтиради.