Зангезур коридори биродарлик асосида фаолият кўрсатади

Зангезур коридорини АҚШга ижарага бериш режалаштирилаётгани ҳақидаги иддаолар ортидан Туркия ва Озарбайжон қатъий баёнот берди. Яқин келажакда амалда қўлланилиши кутилаётган коридор 40 фоиз Туркия, 40 фоиз Озарбайжон ва 20 фоиз Арманистон улуши билан ишлайди.

Сўнгги кунларда халқаро миқёсда баҳс-мунозарага сабаб бўлаётган Зангезур коридори масаласида Анқара ва Бокунинг режалари аниқлашмоқда. Коридор АҚШга ижарага берилиши ҳақидаги иддаоларга жавобан Озарбайжон президентининг ёрдамчиси Ҳикмат Ҳожиев бу масала Арманистон ҳукуматига боғлиқ эканини таъкидлади. “Бу Пашинян ҳукумати ҳал қилиши керак бўлган иш,” деди у.

Зангезур бўйича тадқиқотлари билан танилган озарбайжонлик эксперт Телман Қасимовнинг сўзларига кўра, Арманистон ҳукумати Россия таъсиридан халос бўлиш учун турли альтернатив йўлларни изламоқда. Қасимов шундай деди:

“АҚШнинг коридорга жалб этилишидаги асосий сабаблардан бири ҳам шу. Бироқ Эрдўғон ва Алиев Зангезурда ҳеч қандай ҳолатда ижарачи бўлишни истамаслигини аниқ баён қилишди. Ереван билан музокаралар муайян босқичга етди. Турк томони координация Туркия ва Озарбайжон назоратида бўлиши керак, деган позициясини сақлаб қолмоқда. Бу 41 километрлик коридор, аввало, Туркий дунё учун кўприк вазифасини бажаради.”

Қасимов сўзини давом эттириб шундай деди:

“Бундан ташқари, бу масаланинг глобал аҳамиятга эга томони бор. Бу коридор Хитойнинг “Бир камар — бир йўл” лойиҳаси ва Шарқ-Ғарб йўналишидаги янги савдо ҳамда энергия транзити нуқтасининг марказига айланади. Хитой учун ҳам бу муҳим алоқа нуқтаси бўлади. Путин ҳам бу ерда бўлишни қатъий хоҳлайди. Гарчи Украина урушидан сўнг позицияси сусайган бўлса-да, у Зангезурда таъсирини сақлаб қолиш учун босимни давом эттирмоқда. Арманлар эса Россиясиз ечим изламоқда. АҚШнинг Арманистондаги элчиси Барракнинг баёнотларига Туркия ва Озарбайжон эҳтиёткорлик билан ёндашмоқда. Барқарор ва минтақа давлатлари манфаатига мос ечим — Арманистон, Туркия ва Озарбайжон ўзаро келишиб, қуруқликдаги ўтишни бошлашида.”

Арманистонни яқиндан кузатиб борадиган эксперт, профессор Ғаффор Меҳдиев минтақадаги вазият тез суръатларда ўзгараётганини таъкидлади.

Профессор Меҳдиев қуйидагиларни қайд этди:

“Гарчи Россия аввалги таъсирини йўқотган бўлса-да, у ҳали ҳам ўйинда қолмоқда. Лекин Эрон бу жараёндан чиқиб кетган. Бундан ташқари, келаси йил июн ойида Арманистонда сайловлар бўлади. Зангезур масаласи шу бир йил ичида ҳал этилади. Озарбайжон эса ҳеч қандай ҳолатда Туркия иштирокисиз бирор қадам ташламайди. Ҳамма нарса энг кичик тафсилотларигача ҳисобга олинмоқда.”

Боку шаҳрида гаплашилган юқори мартабали расмийнинг таъкидлашича, Зангезур коридори миллиардлаб долларлик иқтисодий фойда келтириши мумкин. Унинг айтишича, лойиҳа амалга ошган тақдирда Туркия ва Озарбайжон ҳар бири 40 фоиздан, Арманистон эса 20 фоиз улушга эга бўлади. Туркия томони Зангезурда ҳеч қачон ижарачи бўлмаслигини яна бир бор таъкидлади.

Профессор Меҳдиев шунингдек, 2020 йили имзоланган Озарбайжон-Арманистон-Россия келишувини эслаб ўтди. Унга кўра, 9-моддада коридор хавфсизлиги Россия томонидан таъминланиши белгилаб қўйилган. У шундай деди:

“Руслар ўзлари иштирок этадиган тўрт томонлама консорциумдан воз кечмайди. Бироқ улар ҳарбий, сиёсий ва иқтисодий жиҳатдан заифлашган. Айни пайтда Эрон ва Россиянинг заифлашган ҳолати Туркий дунё учун тарихий имконият яратмоқда. Зангезур масаласи эса алоҳида аҳамият касб этади. Биз ҳеч қандай ташқи кучларга боғлиқ бўлмасдан Зангезурда ҳал қилувчи ўринда бўлишимиз шарт. Бу коридор “Бир камар — бир йўл” ташаббуси доирасида савдо ва энергия узатиш йўли сифатида глобал аҳамиятга эга. У Шарқдан Ғарбга энг қисқа ва хавфсиз йўл ҳисобланади. Бу тарихий имкониятни бой бермаслигимиз керак.”

Озарбайжон президенти Илҳом Алиев ҳам Зангезур коридорида Туркия билан ҳамжиҳат ҳаракат қилаётганини маълум қилди. Унга кўра, бу коридор орқали “арман юзи кўрмасдан” ўтиш мумкин бўлиши лозим. Алиев шундай деди:

“Биз ҳар қандай масалани музокара йўли билан ҳал қилиш тарафдоримиз. Лекин бизга босим ўтказишга уринмасинлар ва англаб етишсинки, бу ерда сўз ҳаққи бизнинг қўлимизда. Зангезур очилиши шарт ва у очилади. Туркия манфаатдор бўлган ишда биз ҳам манфаат кўрамиз.”