Эркаклик хавф остидами?

Y хромосомасининг миллионлаб йиллик эволюция давомида катта даражада кичрайиб боргани ҳақидаги даъволар "Эркаклик геноми йўқ бўлиб кетяптими?" деган саволни кун тартибига олиб чиқди. Мутахассислар бир-бирига зид тушунтиришлар бермоқдалар.

Олимлар узоқ вақтдан бери Y хромосомасининг келажагини муҳокама қилишмоқда. Дастлабки илмий ҳисоб-китоблар шуни кўрсатдики, бу хромосома узоқ эволюцион жараёнда генларни йўқотган ва назарий жиҳатдан миллионлаб йиллар ичида ўз функциясини йўқотиши мумкин.

Эволюцион биолог Женни Грейвснинг фикрича, эркак жинсини белгиловчи Y хромосомаси ўз аждодларидан ўтган генларнинг муҳим қисмини бой берган. Грейвс бу жараён шу тезликда давом этса, хромосома миллионлаб йиллар ичида ўз функциясини йўқотиши мумкинлигини таъкидлайди.

Инсонларда жинс сперма ҳужайраси олиб борадиган X ёки Y хромосомасига қараб аниқланади. Y хромосомасини ташувчи сперма эркак, X хромосомасини ташувчи сперма эса қиз чақалоқ пайдо бўлишини таъминлайди. Мутахассислар бу тизим инсон турида ҳали ҳам барқарор равишда давом этаётганини таъкидлайдилар.

Мавзуга оид илмий дунёда турлича қарашлар мавжуд. МИТдан генетик Женн Хьюз ва унинг жамоаси, айниқса приматларда Y хромосомаси узоқ вақтдан бери барқарор эканлигини ва йўқ бўлиб кетиш хавфи ўйланганидек юқори бўлмаслиги мумкинлигини таъкидлайди.

Баъзи кемирувчилар ва сутэмизувчилар турларида Y хромосомаси тўлиқ йўқолганлиги, аммо жинсни аниқлаш функцияси бошқа генетик механизмларга ўтганлиги маълум. Мутахассислар бу мисоллар инсон эволюциясини тушуниш учун муҳим маълумотлар тақдим этишини билдирадилар.

Тадқиқотлар Y хромосомасидаги ген йўқотиш барқарор тезликда кетмаётганини кўрсатади. Олимлар бу жараён тўхташлар ва сакрашлар билан ривожланиши мумкинлигини айтадилар.

Мутахассислар Y хромосомасининг келажаги ҳақида аниқ баҳо бериш учун янада кенг қамровли ва узоқ муддатли генетик тадқиқотларга эҳтиёж борлигини таъкидлайдилар. Муҳокаманинг кейинги йилларда ҳам давом этиши айтилмоқда.