Россия Кеннеди суиқасдига оид махфий ҳужжатларни ошкор қилди

Совуқ уруш даврининг энг катта сирларидан бири фош бўлди. Россия, АҚШ президенти Жон Кеннеди суиқасдига оид 61 йил давомида махфий сақланган КГБ ҳужжатларини илк бор ошкор этди. Ушбу ҳужжатларда суиқасд қилган Ли Харви Освалднинг Совет Иттифоқида ўтказган йилларига оид ҳайратланарли маълумотлар келтирилган. КГБ ҳисоботларига кўра, Освалд “хавфли, аммо руҳан мувозанатсиз” шахс сифатида баҳоланган.

Россия, Совуқ уруш даврини ёритадиган тарихий қадам ташлаб, Кеннеди суиқасдига оид махфий ҳужжатларни илк бор жамоатчиликка тақдим этди. Москва 350 саҳифадан иборат ҳисоботни расман АҚШ ҳукуматига топширди.

Бу ҳужжатлар Россия Федерал Архив агентлиги ва Россия Тарих жамияти томонидан тайёрланган бўлиб, “АҚШ президенти Жон Ф. Кеннеди суиқасди ва Совет–Америка муносабатлари” деб номланган. Унда суиқасдга Совет томонининг муносабати, Вашингтон билан ўтказилган махфий дипломатик мулоқотлар ва бошқа муҳим маълумотлар акс этган.

Ҳужжатлар орасида Кеннедининг қотили Ли Харви Освалднинг 1959–1962 йиллар оралиғида Совет Иттифоқида ўтказган даврига оид маълумотлар ҳам бор. Унинг Совет фуқаролигига талабномаси, Москвадаги ҳаёти ва руҳий ҳолати ҳақидаги ҳисоботлар илк бор шу орқали ошкор қилинди.

АҚШ вакили Анна Паулина Луна ушбу ҳужжатлар Конгрессга етиб келганини тасдиқлаб, шундай деди:

“Биз тарихда илк бор 1990-йилларда қўлимизга тегмаган Совет ҳужжатларига эга бўлдик.”

Файлда қуйидагича маълумотлар ҳам бор:

Кеннеди ва Хрушчёв ўртасидаги махфий ёзишмалар;

Кеннеди дафн маросимида иштирок этган совет вакилларига оид ёзувлар;

Совет разведкасининг суиқасддан кейинги АҚШдаги сиёсий инқироз таҳлиллари;

Кеннеди хотирасига бағишланган кутубхона учун Москва томонидан жўнатилган ҳужжатлар.

Барча ҳужжатлар Россия Давлат Президент Архиви, ФСБ, ташқи разведка хизмати (СВР) ва собиқ КГБ ёзувларидан йиғилган. Уларда Совет етакчиси Никита Хрушчёвнинг суиқасд ҳақидаги шахсий фикрлари ҳам келтирилган.

Маълумотларга кўра, Хрушчёв Кеннедининг ўлдирилганини эшитгач, Вашингтонга тўғридан-тўғри хабар юборади ва ўзининг чуқур қайғу ва ҳайратда эканини билдирган. Унинг сўзларига кўра, бу ҳодиса “нафақат Америка халқи, балки жаҳон тинчлиги учун ҳам фожиали йўқотиш” бўлган.

Россия томонидан АҚШга топширилган 350 саҳифалик ҳужжатларда Освалднинг Совет Иттифоқидаги фаолиятига оид янги маълумотлар ҳам бор. КГБ уни “хавфли, лекин ноаниқ ва беқарор шахс” сифатида баҳолаган.

Ҳисоботга кўра, Освалд 1959 йилда Совет Иттифоқига сиёсий бошпана сўраб келган ва Минск шаҳрида бир муддат яшаган. У КГБ томонидан кузатув остида бўлган, аммо “амалий жиҳатдан разведка аҳамияти паст” деб топилган.

1960 йилдаги бир ҳужжатда Никита Хрушчёвнинг қуйидаги сўзлари келтирилган:

“Бу ёш америкалик — хафсаласи пир бўлган, ғоявий жиҳатдан иккиланувчи инсон. Уни кузатиш керак, аммо давлат сирларига яқинлаштирмаслик лозим.”

Освалд Совет Иттифоқидан кетишдан олдин “Америкага қайтиб, ижтимоий адолатсизликни фош этаман” деган, аммо Москва бу сўзларни “аҳамиятсиз сиёсий баёнот” сифатида қайд этган.

1964 йилда АҚШ ҳукумати Москвага расмий мурожаат юбориб, Освалднинг Совет Иттифоқидаги фаолияти ҳақидаги барча ҳужжатларни талаб қилган. Совет томони эса бу маълумотлар дипломатик каналлар орқали етказилганини билдирган.

Совет архивларида Хрушчёвнинг реакцияси “ҳуқуқий ва сиёсий провокациядан қўрқиш” сифатида қайд этилган. Кремл ёзувларида Хрушчёвнинг Ташқи ишлар вазирлигига берган кўрсатмаси шундай дейилади:

“Хотиржам бўлинг, Америка халқига таъзия билдиринг, аммо ҳеч қандай шарҳда ўзимизга нисбатан айбловга ўрин қолдирманг.”

Шунингдек, 1964 йил 28 сентябрдаги ҳужжатда АҚШнинг Совет Иттифоқидаги элчиси Фой Кохлер Хрушчёвга нота топшириб, суиқасд бўйича маълумот алмашишни сўрагани қайд этилган. Москва эса жавоб нота билан “Освалднинг Советдаги ҳаётига оид ҳужжатлар дипломатик йўл билан етказилганини” билдирган.

АҚШ президенти Дональд Трамп ҳам бу масалага тўхталиб, Кеннедининг қотили сифатида ушланган ва кейин қамоқда ўлдирилган Ли Харви Освалд “ёлғиз ҳаракат қилмаган бўлиши мумкин” деган фикрни айтган.

АҚШ учун энг муҳим қисм — Вашингтоннинг Совет Иттифоқидан Освалд ҳақидаги маълумотларни расман сўрагани. 1964 йил 23 апрелда элчи Фой Кохлернинг дипломатик нотасида Освалднинг Москвадаги ҳаёти, шахсий ишлари ва руҳий ҳолатига оид маълумотлар сўралган.

Москва 28 сентябрда жавоб бериб, ҳужжатлар етказилганини, аммо КГБга оид ички маълумотлар махфий сақланишини билдирган.

Бундан ташқари, АҚШ манбаларда ёзилишича, КГБ Кеннеди суиқасди ортидан Америкадаги сиёсий беқарорликни диққат билан кузатган. Улар ЦРУ ичидаги тергов жараёнлари ва оммавий ахборот воситаларидаги муҳокамалар ҳақида алоҳида қайдлар қолдирган.

Россия томони эълон қилган ҳужжатлар нафақат Совет маълумотларини, балки Кеннеди суиқасдидан кейинги АҚШ–Москва махфий дипломатик алоқаларини ҳам илк бор расмийлаштириб, тарихий манбага айлантирди.

Тарихнинг бу қоронғу саҳифаси яна очилар экан, Америкада сиёсий зўравонлик мавзуси қайта кун тартибига чиқди. Пенсильваниядаги митингда Дональд Трампга қилинган қуролли ҳужум АҚШ замонавий тарихидаги энг дахшатли воқеалардан бири сифатида эътироф этилди.

Трамп тарихда суиқасдга учраган иккинчи собиқ президентлик номзоди сифатида қайд этилди. Биринчиси — 1912 йилда Висконсинда сайлов кампанияси пайтида отиб юборилган Теодор Рузвельт бўлган.

АҚШ тарихида бир неча президент суиқасд уринишидан соғ-саломат чиққан:

1835 йилда Эндрю Жексон ҳужумчининг қуроли ишламай қолгач, унга таёқ билан зарба берган;

1975 йилда Жералд Фордга икки марта суиқасд уриниши қилинган;

1981 йилда Роналд Рейганга олти марта ўқ узилган, аммо тирик қолган;

2005 йилда эса Тбилисида Жорж Бушга граната отилган, лекин портламаган.

АҚШ тарихида тўрт нафар президент суиқасд натижасида ҳалок бўлган:

Авраам Линкольн (1865), Жеймс Гарфилд (1881), Уильям Мак-Кинли (1901) ва Жон Ф. Кеннеди (1963).

Кеннеди 1963 йилда Даллас шаҳрида очиқ машиналар қатновида кетаётганда Ли Харви Освалд томонидан ўқ отилиб ўлдирилган эди.